Giả sử như sự phục dựng của Verner về thứ tự kế vị của vương triều thứ Năm là đúng, thì chắc chắn Nyuserre Ini đã phải đối mặt với một nhiệm vụ cực kỳ to lớn khi lên ngôi: các kim tự tháp của cha, mẹ và anh trai của ông đều chưa hoàn thành,[93] các ngôi đền mặt trời của cha và anh trai của ông cũng chưa hoàn thành và ngoài ra ông còn phải xây dựng kim tự tháp của bản thân mình cũng như kim tự tháp dành cho các vị hoàng hậu. Nyuserre đã thích ứng với điều này bằng cách cho xây kim tự tháp của ông vào khu vực ngay sát cạnh những kim tự tháp chưa hoàn thành kia, ở góc phía đông bắc kim tự tháp của Neferirkare Kakai và ngay bên cạnh kim tự tháp của Sahure, do đó tập trung tất cả các hoạt động xây dựng kim tự tháp ở phía Nam Abusir,[93]trong một khu vực có diện tích 300 m × 300 m (980 ft × 980 ft).[94]Điều này có nghĩa là kim tự tháp của ông không nằm trên trục đường thẳng được tạo nên bởi những kim tự tháp của các vị tiên vương, khiến cho nó bị giới hạn về kích thước và làm cho bố trí của khu phức hợp tang lễ của ông trở nên không hợp lý[95][96]Điều này giúp lý giải tại sao Kim tự tháp của Nyuserre lại nhỏ hơn của vua cha và tương đương về mặt với kích cỡ với kim tự tháp của Sahure [96]mặc dù ông là một trong những vị vua cai trị lâu dài nhất của vương triều thứ Năm.

Kim tự tháp của Nyuserre

Kim tự tháp của Nyuserre Ini ở Abusir

Nyuserre đã tự xây dựng một kim tự tháp dành cho bản thân mình tại Abusir có tên là Mensut Nyuserre,[note 16]nó có nghĩa là "Vững chắc khi là Ngôi nhà của Nyuserre"[98] hoặc "Ngôi nhà của Nyuserre trường tồn"[4].

Kim tự tháp đã hoàn thiện này được bao phủ hoàn toàn bằng loại đá vôi mịn. Nó cao khoảng 52 m (171 ft), chiều dài mỗi cạnh của nó là 78.8 m (259 ft),[99] độ dốc của nó là 52 độ và tổng khối lượng đá sử dụng là khoảng 112.000 m 3 (4.000.000 ft). Căn phòng chôn cất chính và căn phòng ngoài đều được ốp bằng loại đá vôi mịn có chất lượng tốt và phần mái của nó gồm ba tầng, mỗi tầng là một xà đá khổng lồ dài 10 m (33 ft) và nặng 90 tấn mỗi xà[96].

Tổ hợp kim tự tháp này bất thường ở chỗ khu vực phía ngoài của ngôi đền tang lễ dịch về hướng nam mặt phía đông của khu phức hợp. Điều này giúp cho Nyuserre chặn đứng và hoàn thành con đường đắp cao của vua cha vốn chạy từ ngôi đền thung lũng nằm ngay cạnh sông Nile đến kim tự tháp của bản thân ông nằm trên bờ rìa sa mạc. Không những vậy, ngôi đền thung lũng của Nyuserre còn được xây dựng trên nền móng của ngôi đền thung lũng mà cha ông vẫn chưa xây dựng xong. Khi đã được hoàn thành, nó bao gồm một cánh cổng với tám cây cột hình cây cói, sàn của nó là từ đá bazan màu đen và các bức tường của nó được làm bằng đá vôi cùng với những bức phù điêu được sơn màu phía trên một dado làm bằng đá granit đỏ[96]. Phía sau của cánh cổng này dẫn tới con đường đắp, nền của nó đã được lát hoàn toàn bằng đá bazan, trong khi phần phía trên của nó được trang trí bằng nhiều phù điêu, một số miêu tả cảnh nhà vua như là một con nhân sư đang giày xéo lên kẻ thù của mình.[100]Con đường đắp được ốp bằng các khối đá vôi sơn màu xanh lam cùng với các ngôi sao màu vàng.[100]Khi tới gần kim tự tháp, con đường đắp dẫn vào một sân cột, nằm phía trước nó là các căn phòng chứa và tiếp theo sau đó là ngôi đền tang lễ, đây là nơi đặt các bức tượng của nhà vua và khắc họa hình ảnh của gia đình hoàng gia và Nyuserre cùng với sự hiện diện của các vị thần.[100] Khu phức hợp kim tự tháp rộng lớn được bao bọc bởi một bức tường, cùng với hai cấu trúc hình chữ nhật lớn ở hai góc Đông Bắc và Đông Nam. Cả Lehner và Verner đều cho rằng chúng có thể là tiền thân của cửa tháp Ai Cập, vốn là đặc trưng của các ngôi đền Ai Cập sau này[101][100]. Ngoài kim tự tháp chính ra còn một kim tự tháp nhỏ hơn dành cho Ka của nhà vua.[100]

Kim tự tháp Lepsius XXIV

Tàn tích của kim tự tháp Lepsius XXIV

Phía nam kim tự tháp của mẹ ông, nữ hoàng Khentkaus II, Nyuserre đã xây dựng một kim tự tháp dành cho một nữ hoàng, có thể là một người vợ của ông hoặc của anh trai ông là Neferefre[102]. Kim tự tháp này ngày nay được biết đến với tên gọi là Lepsius XXIV, thứ tự của nó trong bản danh sách kim tự tháp của Karl Richard Lepsius[103]. Chiều cao ban đầu của nó là 27 m (89 ft) cùng với độ dài mỗi cạnh là 31,5 m (103 ft), phần lõi của nó được từ đá vôi và vữa đất sét.[104]

Ngày nay, kim tự tháp này đã bị tàn phá nặng nề, lớp vỏ ngoài bằng đá vôi trắng mịn đã biến mất từ lâu, và nó chỉ còn cao tới 5 m (16 ft). Trong khi các bức tranh tường do các công nhân xây dựng công trình này để lại cho chúng ta biết được rằng quá trình xây dựng kim tự tháp này diễn ra vào giai đoạn nửa sau triều đại của Nyuserre và được tiến hành dưới sự chỉ đạo của viên tể tướng Ptahshepses,[104]tên của vị hoàng hậu là chủ nhân của kim tự tháp này đã bị mất.[103]Reptynub thường được coi như là một ứng cử viên đầy tiềm năng của nó. Trong căn phòng chôn cất chính, xác ướp vỡ vụn của một phụ nữ trẻ tuổi đã được phát hiện. Bà ta cao khoảng 160 cm (5.2 ft) và qua đời trong độ tuổi từ 21 đến 23.[105]Không rõ liệu rằng xác ướp này có phải là chủ nhân ban đầu của kim tự tháp này hay không hoặc là có niên đại thuộc về giai đoạn sau này dựa trên phương pháp ướp xác được sử dụng[104]. Các cuộc khai quật căn phòng chôn cất đã phát hiện ra những mảnh vỡ của một chiếc quách bằng đá granit màu hồng cũng như các mảnh vỡ của những chiếc bình chứa nội tạng lớn bằng đá canxit cùng những đồ tùy táng nhỏ hơn.[104]

Ở phía đông của kim tự tháp này, tàn tích của một kim tự tháp vệ tinh nhỏ cùng với ngôi đền tang lễ đã được phát hiện. Cả hai công trình này đều đã phải chịu ảnh hưởng nặng nề bởi nạn cướp đá xây dựng bắt đầu từ thời Tân Vương quốc và lên tới đỉnh điểm trong thời kỳ Saite (664-525 TCN) và dưới thời người Ba Tư cai trị (525-402 TCN), điều này khiến cho việc tái phục dựng lại ngôi đền theo phương pháp hiện đại trở thành bất khả thi.[104]

Lepsius XXV

Phế tích của Lepsius XXV ở Abusir

Những tàn tích được biết đến ngày nay với tên gọi Lepsius XXV vốn là hai ngôi mộ lớn liền kề được xây dựng thành một lăng mộ duy nhất nằm ở rìa phía đông nam của khu nghĩa trang Abusir. Công trình xây dựng khác thường này được Verner gọi là "kim tự tháp kép", nó còn được người Ai Cập cổ đại gọi tên là "Hai người canh gác"[note 17]. Cả hai kim tự tháp cụt này có phần móng hình chữ nhật với kích thước tương ứng là 27,7 m × 21,5 m (91 ft × 71 ft) đối với kim tự tháp phía đông và 21.7 m x 15.7 m (71 ft × 52 ft) đối với kim tự tháp phía tây, các bức tường của chúng tạo một góc nghiêng khoảng 78 độ so với bề mặt. Điều này có nghĩa rằng chúng được xây dựng giống như là hai mastaba hơn là hai kim tự tháp,[102] vì thế Dušan Magdolen đã đề xuất rằng Lepsius XXV thực chất là một mastaba[107].

Một đặc điểm khác thường nữa của công trình này đó là nó thiếu vắng ngôi đền tang lễ đi kèm.[102]Thay vào đó, ngôi mộ phía đông lại có một nhà nguyện nhỏ được xây dựng bằng đá vôi trắng nhưng lại không được trang trí. Nó có chiều cao là 5 m (16 ft). Các cuộc khai quật đã tìm thấy những mảnh giấy cói nhỏ ghi lại danh sách các vật phẩm được hiến tế cũng như những mảnh vỡ của một bức tượng miêu tả một người phụ nữ mặc một chiếc áo dài giản dị, bức tượng này được tạc bằng đá thạch cao tuyết hoa. Trong căn phòng chôn cất, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy một vài phần di hài còn sót lại của nữ chủ nhân ngôi mộ này cùng với một vài mảnh vỡ của các đồ tùy táng.[102]

Ngôi mộ phía tây đã được xây dựng vào giai đoạn sau đó và dường như nó đã được dùng để làm nơi chôn cất một người phụ nữ khác. Các bức tranh tường của những người công nhân xây dựng đã được phát hiện ra trong các cuộc khai quật của đội khảo cổ học người Séc đã giúp chứng minh rằng dường như hai công trình này đều đã xây dựng dưới thời Nyuserre, chủ nhân của nó có thể nằm trong số những người phụ nữ cuối cùng của gia đình hoàng gia được chôn ở Abusir, khu nghĩa trang này sau đó đã bị từ bỏ dưới thời vị vua kế vị của Nyuserre là Menkauhor[102]

Ngôi đền Mặt trời

Bản phục dựng ngôi đền Shesepibre của Ludwig Borchardt[108]Cổng vào bằng đá granite đỏ có khắc vương hiệu của Nyuserre, nhiều khả năng là từ ngôi đền mặt trời của ông, Bảo tàng Ai Cập

Nyuserre là một trong hai vị pharaoh Ai Cập cuối cùng còn cho xây dựng một ngôi đền mặt trời. Bằng việc làm này, ông đã tiếp nối truyền thống vốn được thiết lập bởi Userkaf nhằm khẳng định vai trò tối cao của việc thờ cúng thần Ra dưới thời vương triều thứ năm. Các đền thờ mặt trời được xây dựng trong thời kỳ này được dự định là nơi nghỉ ngơi dành cho thần Ra, giống như vai trò của các kim tự tháp dành cho nhà vua: chúng là những ngôi đền tang lễ dành cho thần mặt trời, tại đây ngài sẽ hồi phục và trẻ lại, vốn là điều cần thiết để nhằm duy trì trật tự thế giới. Sự thờ cúng diễn ra trong ngôi đền này chủ yếu liên quan đến vai trò là vị thần sáng tạo của thần Ra cũng như vai trò của Ra như là người cha của đức vua. Trong suốt cuộc đời mình, nhà vua sẽ bổ nhiệm những cận thần của ông ta giữ trọng trách trông nom ngôi đền, điều này cho phép họ được hưởng lợi từ nguồn lợi tức của ngôi đền và do đó đảm bảo sự trung thành của họ. Sau khi pharaon băng hà, nguồn lợi tức của ngôi đền mặt trời sẽ hợp nhất với khu phức hợp kim tự tháp và chu cấp cho giáo phái tang lễ của Nyuserre[109].

Nằm ở Abu Ghurob, phía bắc của Abusir, ngôi đền mặt trời của Nyuserre là ngôi đền lớn nhất và được bảo tồn tốt nhất,[4]điều này đã khiến một số nhà Ai Cập học như von Beckerath cho rằng triều đại của Nyuserre là giai đoạn đỉnh cao của sự thờ cúng Mặt Trời,[110] một điều được Grimal coi là sự phóng đại.[111] Ngôi đền này được người Ai Cập cổ đại gọi là Shesepibre,[note 18] nó được dịch theo nhiều cách khác nhau như là "Niềm hân hoan của trái tim Re",[4] "Ngôi nhà yêu thích của Re", [112]"Sự vui mừng của Ra",[113]hoặc "Ngôi nhà vừa ý với Ra".[98] Một điều đáng ngạc nhiên đó là[113]ban đầu ngôi đền mặt trời của Nyuserre được xây dựng bằng gạch bùn, sau này nó được xây dựng lại toàn bộ bằng đá[113]. Nó là công trình duy nhất được xây dựng như vậy, [note 19][111][110]nhờ vậy mà phần lớn những đặc điểm kiến trúc và các bức phù điêu đã còn tồn tại được cho tới ngày nay[111][114].Dẫu vậy, lý do dẫn đến sự thay đổi này vẫn còn chưa rõ ràng, Lehner đã đề xuất rằng điều này có thể liên quan đến lễ hội Sed của Nyuserre hoặc là do hệ tư tưởng xung quanh các ngôi đền mặt trời đã thay đổi.[113]

Bệ thờ trong ngôi đền mặt trời của Nyuserre

Ngôi đền cổng vào nằm ở phía đông và nối với ngôi đền thung lũng nằm gần sông Nile bằng một con đường đắp dài. Ngôi đền này chủ yếu giữ vai trò như là một cánh cổng của ngôi đền cao, nó có một cánh cổng với hàng cột trụ xây bằng gạch bùn và được ốp đá vôi màu vàng.[113]Ngôi đền cao còn bao gồm một sân trong lớn có hình chữ nhật và để có thể đi vào sân trong này cần phải đi qua năm cửa bằng đá granit nằm ở mặt phía đông của nó. Một bệ thờ được đặt ở chính giữa của sân trong này và nó vẫn còn tồn tại cho tới ngày hôm nay. Bệ thờ này được xây dựng từ năm khối đá thạch cao tuyết hoa lớn, trong đó có một khối đá có hình dạng giống như ký tự chữ tượng hình biểu thị cho từ Ra và một khối đá khác có hình dạng giống như nét khắc biểu thị cho từ hotep. Chúng đã được sắp xếp để đọc thành Ra Hotep, có nghĩa là "Cầu mong cho Ra được hài lòng"[115]. Kí hiệu biểu thị cho từ Hotep còn mang nghĩa là "hiến tế" hay "bệ hiến tế" theo tiếng Ai Cập cổ đại, vì thế bệ thờ này còn mang nghĩa là bệ hiến tế dành cho thần Ra.[116]

Ở đoạn cuối phía Tây của khoảng sân hình chữ nhật này là một cột tháp khổng lồ, nó là một biểu tượng của thần mặt trời Ra. Nó được xây trên một bệ lớn với các cạnh dốc và một đỉnh vuông, trông giống như một kim tự tháp cụt, với chiều cao là 20 m (66 ft) và được xây dựng bằng đá vôi cùng đá granite màu đỏ quanh phần đế. Phần phía trên của cột tháp có chiều cao hơn 36 m (118 ft),[116] và được xây dựng hoàn toàn bằng đá vôi.[113]

Ngôi đền này được trang trí bằng rất nhiều các bức phù điêu tinh xảo, chúng miêu tả lễ hội Sed của Nyuserre, ngoài ra còn có một "nhà nguyện các mùa" nằm liền kề với phần bệ của cột tháp, nó cũng được trang trí bằng các phù điêu miêu tả hoạt động của con người trong suốt các mùa.[117][113]